कञ्चनपुर, पुष १० गते।
मेहतर शब्दले सामान्यतया सरसफाई र झाडु लगाउने काम गर्ने व्यक्तिलाई जनाउँछ। यो समुदायले विशेषतः भौतिक सफाइसँग सम्बन्धित काम गरेको इतिहास छ।
सुनसरीको दुहबी नगरपालिका वार्ड नं. ५ स्थित मेहतर समुदायका सदस्यहरू अहिले पनि टिनको छानामा र सरकारी जमिनमा बसेका छन्। यी परिवारहरूले धेरै वर्षदेखि यहाँ बसोबास गर्दै आएका छन्, तर उनीहरूको मुख्य चिन्ता भनेको ‘कति बेला सरकारले हाम्रो घर भत्काउनेरु’ भन्ने डरले उनीहरूको जीवनलाई निरन्तर असर पुर्याउँदै आएको छ। यसले उनीहरूको मानसिक शान्तिलाई पनि तहसनहस पारिरहेको छ।

मेहतर समुदायको इतिहास र परम्परा निकै जटिल छ। यो शब्द सामान्यतया सफाई र झाडु लगाउने कार्य गर्ने व्यक्तिलाई जनाउन प्रयोग गरिन्छ।
परम्परागत रूपमा, मेहतर समुदायका सदस्यहरूलाई अन्य समुदायबाट अलग राखिन्थ्यो र उनीहरूलाई सफाईका काममा संलग्न गरिन्थ्यो। छुवाछूत र जातीय भेदभावको परम्पराले गर्दा, मेहतर समुदायलाई समाजको तल्लो स्तरमा राखिएको थियो।

यद्यपि ५० वर्षअघि मेहतर समुदायका सदस्यहरूले विराटनगरको रानी बिजियम मिलमा काम गर्ने अवसर पाएका थिए। यस समयमा उनीहरूले यत्रा काम गर्दा र बास बस्दा कति थोक भेदभाव र अपमान झेल्नुपरेको थियो। पछि, यो समुदाय रोजगारका लागि दुहबी नगरमा बसोबास गर्न आयो। यहाँ पनि उनीहरूको संघर्ष कम थिएन।

आजकल, मेहतर समुदायको स्थिति केही सुधारिएको भए पनि अझै पनि विभिन्न सामाजिक र आर्थिक चुनौतीहरू सामना गर्दैछन्। दुहबी नगरपालिका ५ मा आजकल मेहतर समुदायका कुल ७ घरधुरी मात्र रहेका छन्। यो समुदायका सदस्यहरूको जीवन र अवस्था सधैं असुरक्षित र समस्याग्रस्त रहेको छ।

विशेष गरी, मेहतर समुदायको संख्या सीमित र शिक्षामा पनि पछाडि परेको छ। यसले गर्दा उनीहरूको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक उत्थानमा चुनौतीहरू उत्पन्न भएका छन्।
बिपिन कुमार मेहतर जस्ता युवा सदस्यहरूले भने यो सोच राख्छन् कि उनीहरूले आफ्ना छोराछोरीलाई शिक्षित बनाएर सरकारी जागिरमा पठाउने प्रयास गर्नेछन्। यसका लागि सामाजिक एकता र राजनीतिक सहकार्यको आवश्यकता रहेको बिपिनको भनाइ छ।

उनका अनुसार, मेहतर समुदायका लागि विशेष संस्था सञ्चालन गर्नुपर्छ, जसले उनीहरूको छुट्टै पहिचान र विकासको दिशा तय गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ। उनले भने, “हामीलाई जति ठूलो मौका मिल्छ, त्यति नै राम्रो। हाम्रो समुदायको उत्थानका लागि संस्थागत पहल आवश्यक छ।”

यसको अतिरिक्त, नेपाल मेहतर राउथ दलित उत्थान संघका अध्यक्ष दीपक राउथले पनि मेहतर समुदायको उत्थानका लागि सीप र तालिमको महत्त्वलाई जोड दिएका छन्। उनका अनुसार, मेहतर समुदायको समृद्धि र सुधारका लागि वातावरण बनाउनुपर्ने छ, जसले उनीहरूको सशक्तिकरणको मार्ग खोल्नेछ।

आजको समयमा, मेहतर समुदायको समस्याको समाधानका लागि ठोस पहल र कार्यक्रमहरूको आवश्यकता देखिन्छ।
यी समुदायका सदस्यहरू शिक्षित र समृद्ध बन्नका लागि संघर्ष गरिरहेका छन्। यदि सरकार र निजी क्षेत्र मिलेर यस समुदायका लागि थप अवसर र उचित व्यवस्था गर्न सक्छ भने, मेहतर समुदायको जीवनस्तरमा सुधार ल्याउन सकिन्छ।

मूलतः, मेहतर समुदायको उत्थानका लागि सरकारी निकाय, निजी क्षेत्र र स्वयं समुदायका सदस्यहरू बीचको सहकार्य र सोचमा समानता र एकताको आवश्यकता छ। यो समुदायलाई थप अवसर र सम्मान दिने काममा सबैका साझेदारीले मात्र वास्तविक परिवर्तन ल्याउन सक्छ।